12 listopad 2025

Książka pamiętająca czasy ostatniego Jagiellona

Od zawsze mieliśmy słabość do pięknych książek – takich, które czyta się oczami i dotykiem. Dlatego z radością prezentujemy kronikę Marcina Kromera „De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX” w drugim wydaniu, oprawioną w późnorenesansową oprawę datowaną na 1564 rok. To egzemplarz, w którym humanistyczna wizja dziejów Polski spotyka się z mistrzostwem dawnego introligatorstwa.

O oprawie (1564)

Renesansowa oprawa zdobiona jest misterną dekoracją radełkową oraz prostokątnymi plakietami na obu okładzinach (data: 1564, prawdopodobnie warsztat niemiecki). Na przedniej okładzinie przedstawiono Ukrzyżowanego Chrystusa, u stóp dwie postacie oraz baranka z chorągiewką. Towarzyszy temu inskrypcja: “Sangvis Iesv Christi mundat nos ab omni peccato” – „Krew Jezusa Chrystusa oczyszcza nas z wszelkiego grzechu” (1 J 1,7).

Na tylnej okładzinie widnieją trzy sceny: w centrum Adam i Ewa z jabłkiem; z lewej wywyższenie węża miedzianego (Lb 21); u dołu Mojżesz z Dekalogiem oraz personifikacja Śmierci popychająca grzesznika w ogień. Zamykają je słowa: “Nisi pœnitentiam habueritis, omnes similiter peribitis” – „Jeśli nie będziecie pokutować, wszyscy tak samo zginiecie” (Łk 13, 3.5). Grzbiet ma pięć pól, a całość wyróżnia muzealna klasa wykonania.

Wydanie i treść

To drugie wydanie fundamentalnej kroniki Marcina Kromera (1512–1589) – biskupa warmińskiego, historyka i dyplomaty z kręgu Zygmunta Augusta. Autor tworzy syntetyczny obraz dziejów Polski przeznaczony dla odbiorcy krajowego i zagranicznego; narracja została doprowadzona do 1506 roku.

Ikonografia: karta tytułowa z ukoronowanym Orłem i monogramem Zygmunta Augusta; na verso tytułowej portret Zygmunta Augusta; na s. 690 portret Zygmunta I Starego.
Kontekst edytorski: wydanie pierwsze ukazało się w 1555 r. w Bazylei u Jana Oporyna; trzy pierwsze edycje łacińskie wyszły u tego wybitnego wydawcy; polski przekład – Kraków 1611.
Recepcja: dzieło budziło podziw w kręgach uczonych Zachodu; ukazywało „moc państwa polskiego” i jego chwałę w przeszłości.

Dlaczego ten egzemplarz jest wyjątkowy?

Źródło rangowe: jedno z kluczowych świadectw historiografii XVI wieku o Polsce.
Wczesne wydanie: prestiżowa edycja łacińska ceniona przez bibliofilów i badaczy.
Oprawa renesansowa (1564): rzadki, muzealny walor – ikonografia biblijna i znakomite tłoczenia.